Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου 2012

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η/Υ






Image courtesy of Grant Cochrane at FreeDigitalPhotos.net


Στην σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας βρίσκεται αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις : καλείται να προστατεύσει τον δημιουργό ενός πρωτοτύπου έργου, ενθαρρύνοντας την δημιουργικότητα, τη στιγμή που τα νέα τεχνολογικά μέσα επιτρέπουν την δημιουργία, τη διάδοση, την αναπαραγωγή, την αποθήκευση και αντιγραφή έργων με νέες ψηφιακές μεθόδους.
Συχνά, ο δημιουργός ενός προγράμματος Η/Υ, που είτε ως ανεξάρτητος προγραμματιστής έχει δημιουργήσει το πρόγραμμα, είτε  όντας μισθωτός στο πλαίσιο εργασιακής σχέσης, δεν γνωρίζει πώς να προστατεύσει τα πνευματικά του δικαιώματα και ζητάει νομική βοήθεια μόνο σε περίπτωση που προκύψει διαφωνία  σχετικά με την πατρότητα ή όταν υφίσταται κάποια προσβολή των δικαιωμάτων του όπως για παράδειγμα, αντιγραφή και εκμετάλλευση του προγράμματος από τρίτο πρόσωπο χωρίς άδεια.
Το πιο φρόνιμο είναι, όταν ακόμη ο δημιουργός είναι στα πρώτα στάδια του σχεδιασμού, να έχει φροντίσει να ενημερωθεί ώστε να γνωρίζει τα δικαιώματα του και να έχει προβεί στις κατάλληλες ενέργειες ώστε αν υπάρξει στο μέλλον οποιαδήποτε αμφισβήτηση των δικαιωμάτων του ή προσβολή τους να μπορέσει να αμυνθεί αποτελεσματικά.
Πολύ σημαντική είναι η νομική καθοδήγηση όταν η  δημιουργία ενός προγράμματος Η/Υ γίνεται με συνεργασία περισσότερων προσώπων, ακόμη και στην περίπτωση που πρόκειται για συγγενείς, φίλους, συναδέλφους, ώστε να υπογράψουν το κατάλληλο συμφωνητικό όπου θα διευκρινίζονται τα δικαιώματα του καθενός στο  έργο ανάλογα με την συμβολή του.
Το ζήτημα της προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σε λογισμικό (πρόγραμμα Η/Υ, πρωτότυπη εφαρμογή για χρήση σε Η/Υ…) είναι αρκετά περίπλοκο. Ζητήματα όπως  αν πρέπει ή όχι να απονέμονται διπλώματα ευρεσιτεχνίας σε προγράμματα Η./Υ ή αρκεί η προστασία τους με το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας αντιμετωπίζονται τελείως διαφορετικά σε Ελλάδα, Ευρώπη και Αμερική.
Μερικά από τα πιο βασικά ερωτήματα που μπορεί να απασχολούν όσους ενδιαφέρονται για την δημιουργία και την προστασία μια εφεύρεσης που εφαρμόζεται σε Η/Υ είναι τα εξής:


Πώς μπορεί ο δημιουργός ενός προγράμματος Η/Υ να κατοχυρώσει τα δικαιώματα του σε αυτό;

      Στην Ελλάδα, τα προγράμματα Η/Υ θεωρούνται έργα λόγου και ο δημιουργός τους προστατεύεται με τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας του Ν. 2121/93,  που ενσωμάτωσε  στην ελληνική έννομη τάξη την Οδηγία 250/91 για τη νομική προστασία των προγραμμάτων Η/Υ.
       Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο δημιουργός του προγράμματος κατοχυρώνει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας σ’ αυτό με την δημοσίευση του, αυτοδικαίως, χωρίς να χρειάζεται να προβεί σε οποιαδήποτε άλλη ενέργεια. Σύμφωνα με το αρ. 10 παρ. 2 ν. 2121/1993 «τεκμαίρεται ως δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας σε σε προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών ή σε οπτικοακουστικά έργα το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, του οποίου το όνομα ή η επωνυμία εμφανίζεται πάνω στον υλικό φορέα του έργου κατά τον τρόπο, που συνήθως χρησιμοποιείται για την ένδειξη του δικαιούχου».
      Αν έπειτα υπάρξει οποιαδήποτε αμφισβήτηση της πατρότητας ή οποιαδήποτε προσβολή των δικαιωμάτων του, μπορεί ο δικαιούχος έχοντας ως απόδειξη την βέβαιη χρονολογία κατά την οποία δημιουργήθηκε η εφαρμογή, να στραφεί κατά του προσβολέα και να ζητήσει άρση προσβολής, παράληψης της στο μέλλον και αποζημίωση. Προκειμένου να αποδεικνύεται η βέβαιη ημερομηνία δημιουργίας του προγράμματος πολλές φορές συνίσταται ο δικαιούχος να προβεί σε πράξη κατάθεσης του σε συμβολαιογράφο (σε μορφή cd) ή ακόμη και να το ταχυδρομήσει  με συστημένο γράμμα στον εαυτό του, χωρίς να το ανοίξει ποτέ, παρά μόνο σε περίπτωση που υπάρξει αμφισβήτηση των δικαιωμάτων του. Έτσι λοιπόν, αν χρειαστεί ο δικαιούχος να αποδείξει την πατρότητα του στο πρόγραμμα  και να ζητήσει αποζημίωση πχ για αντιγραφή του  από τρίτο πρόσωπο χωρίς άδεια, θα  αποδειχθεί ότι το δημιούργησε πρώτος βάσει της ημερομηνίας που έγινε η πράξη κατάθεσης στο συμβολαιογράφο ή της ημερομηνίας που στάλθηκε το συστημένο γράμμα.

Πότε προστατεύεται με τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας ένα πρόγραμμα Η/Υ;

      Το πρόγραμμα Η/Υ, Θα πρέπει να είναι πρωτότυπο, δηλαδή «πρέπει να είναι αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του» (άρθρο 1 § 3 ν. 2121/93). Το ίδιο ισχύει εξάλλου για οποιαδήποτε έργο προκειμένου να προστατεύεται από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.


Τι ακριβώς προστατεύεται με τις διατάξεις του Ν. 2121/93 σχετικά με την δημιουργία προγράμματος Η/Υ;


    Αντικείμενο του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι  τα προγράμματα Η/Υ καθώς και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους. Ούτε στο νόμο ούτε στην οδηγία βρίσκουμε πουθενά ορισμό του προγράμματος Η/Υ, για να μην είναι περιοριστικός στο μέλλον. Το άρθρο 2 § 3 ν. 2121/93 ορίζει ότι  «η προστασία παρέχεται σε κάθε μορφή έκφρασης ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή. Οι ιδέες και οι αρχές στις οποίες βασίζεται οποιοδήποτε στοιχείο προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, περιλαμβανομένων και εκείνων στις οποίες βασίζονται τα συστήματα διασύνδεσής του, δεν προστατεύονται κατά τον παρόντα νόμο πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του»


Πότε υφίσταται προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας σε πρόγραμμα Η/Υ;

Προσβολή υπάρχει στην περίπτωση παράνομης αντιγραφής προγράμματος Η/Υ και ειδικότερα σε κάθε αναπαραγωγή, διάδοση, αποθήκευση του προγράμματος  και εν γένει οποιαδήποτε χρήση του από τρίτο χωρίς την άδεια του δικαιούχου. Η άδεια αυτή δίνεται μέσω μιας σύμβασης που ονομάζεται «άδεια χρήσης τελικού χρήστη»  και με την οποία ο δικαιούχος παραχωρεί με τους όρους που θέτει  και αποδέχεται ο αδειούχος, την άδεια χρήσης του εν λόγω προγράμματος.
 Εξαιρέσεις καθιερώνονται από το 42 και 43 του νόμου 2121/93, που αφορούν  την δυνατότητα  του νομίμου χρήστη του προγράμματος, χωρίς να λάβει άδεια να προβεί σε ορισμένες τεχνολογικές πράξεις : σε αναπαραγωγή που είναι αναγκαία για τη φόρτωση, την εμφάνιση στην οθόνη, την εκτέλεση, τη μεταβίβαση ή την αποθήκευση του προγράμματος Η/Υ, τη δημιουργία εφεδρικού αντιγράφου, την παρακολούθηση,  μελέτη ή δοκιμή της λειτουργίας του προγράμματος προκειμένου να εντοπισθούν οι ιδέες και αρχές που αποτελούν τη βάση οποιουδήποτε στοιχείου του προγράμματος και τέλος την αποσύμπλιση.


Τι γίνεται σε περίπτωση που το πρόγραμμα δημιουργείται από το μισθωτό στο πλαίσιο σύμβασης εργασίας ή έργου:


Βάσει του άρθρου 2 § 3. και 41 ν. 2121/93, προβλέπεται ότι στα προγράμματα που παράγονται στο πλαίσιο σύμβασης εργασίας ή έργου ο εργοδότης αποκτά αυτοδικαίως όλες τις περιουσιακές αξιώσεις, εκτός εάν υπάρχει αντίθετη συμφωνία. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να καθοριστούν  ρητά και εκ των προτέρων τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις  που θα έχει ο καθένας,  εργοδότης και εργαζόμενος, όταν ο τελευταίος αναλαμβάνει την δημιουργία εφαρμογής  στο πλαίσιο της εργασίας του.



Μπορώ να κατοχυρώσω με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το πρωτότυπο πρόγραμμα Η/Υ (πατέντα σε λογισμικό);


Νομικό ζήτημα αμφιλεγόμενο, η κατοχύρωση λογισμικού με πατέντα, αντιμετωπίζεται διαφορετικά σε Ευρώπη και Αμερική, με αντικρουόμενα συμφέροντα  να δυσκολεύουν την ενιαία ρύθμιση και να προκαλούν διαφωνίες ανάμεσα στον  ακαδημαϊκό κόσμο και  τις μεγάλες εταιρίες πληροφορικής. Τα νομοθετικό τοπίο είναι ακόμη θολό και δεν υπάρχει μία απάντηση για το κατά πόσο είναι  ή όχι δυνατόν να κατοχυρωθεί πατέντα σε λογισμικό αλλά εξαρτάται από το κάθε λογισμικό μεμονομένα.
Στην Ελλάδα έχει γίνει δεκτό από τον ΟΒΙ ότι δεν δίνονται πατέντες σε λογισμικό και ότι προστατεύεται μόνο με τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright). Το θέμα, από το οποίο πηγάζουν κυρίως οι διαμάχες για το αν πρέπει ή όχι να πατεντάρονται τα προγράμματα Η/Υ, είναι ότι το copyright προστατεύει όπως είπαμε το πρόγραμμα το ίδιο αλλά όχι τις  αρχές στις οποίες βασίζεται οποιοδήποτε στοιχείο προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπως είναι ο αλγόριθμος. Αντίθετα η πατέντα απονέμεται πάνω σε ιδέες οι οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μέσα σε ένα πρόγραμμα υπολογιστή και αν κάποιο πρόγραμμα καταφέρει να αποκτήσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, τότε προστατεύεται στο σύνολό του, με τον κώδικα και τους αλγορίθμους του, κάτι που εύλογα κρίνεται περισσότερο αποτελεσματικό από την βιομηχανία αλλά περιορίζει σαφέστατα την ανάπτυξη λογισμικού και δημιουργεί προβλήματα σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στην έρευνα.
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, αν και το άρθρο 52 παρ. 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Μονάχου1 εξαιρεί τα προγράμματα Η/Υ από την λίστα των εφευρέσεων που μπορούν να λάβουν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εντούτοις η παράγραφος 3 του ίδιου άρθρου αφήνει ένα «παράθυρο» για κατοχύρωση προγραμμάτων όταν αυτά έχουν τεχνικά χαρακτηριστικά. Αν δηλαδή το πρόγραμμα Η/Υ παράγει τεχνικό αποτέλεσμα, όπως για παράδειγμα όταν συμβάλει στην καλύτερη λειτουργία ενός μηχανήματος μπορεί να «πατενταριστεί». Ο όρος «τεχνικό αποτέλεσμα» δεν ορίζεται πουθενά στο νόμο και  ερμηνεύεται ευρέως, με αποτέλεσμα το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας να έχει απονείμει σε  χιλιάδες προγράμματα Η/Υ δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μέχρι σήμερα.
Το κόστος βέβαια προκειμένου ο δικαιούχος να κατοχυρώσει το λογισμικό με πατέντα στο Ευρωπαϊκό Γραφείο είναι υψηλό, περιλαμβάνοντας παράβολα και αμοιβή εξειδικευμένου Ευρωπαίου δικηγόρου, ενώ η όλη διαδικασία είναι αρκετά χρονοβόρα (5-6 έτη για απονομή διπλώματος).
Στην Αμερική, αντίθετα με την Ευρωπαϊκή πρακτική, δεν απαιτείται  η εφεύρεση να παρουσιάζει τεχνική συμβολή αλλά αρκεί να είναι στον τομέα της τεχνολογίας, προϋπόθεση η οποία συντρέχει πάντα στις εφαρμογές για χρήση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.




1 Άρθρο 52 Σύμβασης Μονάχου:
Patentable inventions
(1) European patents shall be granted for any inventions, in all fields of technology, provided that they are new, involve an inventive step and are susceptible of industrial application.
(2) The following in particular shall not be regarded as inventions within the meaning of paragraph 1:
(a) discoveries, scientific theories and mathematical methods;
(b) aesthetic creations;
(c) schemes, rules and methods for performing mental acts, playing games or doing business, and programs for computers;
(d) presentations of information.
(3) Paragraph 2 shall exclude the patentability of the subject-matter or activities referred to therein only to the extent to which a European patent application or European patent relates to such subject-matter or activities as such.

3 σχόλια: